13 december 2024
Het opgeheven vingertje thuislaten en de verbinding zoeken is prima als het aankomt op WK-organisator Saoedi-Arabië. Maar dat betekent niet dat er geen bijzondere aandacht moet zijn voor de vele arbeidskrachten die nodig zullen zijn voor het evenement.
Louis Everard, Willem van Genugten en Evgeniy Levchenko
Deze brief verscheen ook op 12 december 2024 in de Volkskrant.
Wat eraan zat te komen is nu definitief: het WK voetbal 2034 gaat naar Saoedi-Arabië, na een besluit van wereldvoetbalbond Fifa dat mede is ingegeven door mensenrechtenbeloftes van het gastland en de Fifa zelf. Dat doet de vraag rijzen wat dat betekent voor Fifa-lid KNVB. Uit een interview met bestuurder Gijs de Jong van de Nederlandse voetbalbond in deze krant weten we al dat de KNVB zegt te hebben geleerd van de discussie rondom het WK in Qatar in 2022. De kern: het opgeheven vingertje thuislaten en de verbinding zoeken.
Ook wij zijn ervoor het vingertje thuis te laten, niet in de laatste plaats omdat het de discussie snel laat ontaarden in ‘en jullie dan?’ (‘jij-bakken’) en omdat de dialoog weinig meer oplevert dan veel ruis. Ook doet de KNVB er naar onze mening verstandig aan te focussen op mensenrechtenkwesties die rechtstreeks zijn te koppelen aan het WK voetbal.
Bouw van stadions
Schoenmaker blijf bij je leest en laat andere discussies aan anderen over (overheden, ngo’s, vakbonden, met elk hun eigen kanalen). Verder is ‘voetbal-gerelateerd’ al een ruim begrip, met wat ons betreft bijzondere aandacht voor de vele arbeidskrachten die nodig zullen zijn voor de (her)bouw van stadions, die nu nog vaak te oud en te klein zijn, een enkele uitzondering daargelaten.
Het WK van Qatar zal altijd verbonden zijn met de vele doden onder de bouwers, hoezeer ook ontkend door het land zelf en de Fifa. Met pijn en moeite werd achteraf toegegeven dat er zo’n veertig WK-gerelateerde doden waren. Veel andere arbeidsmigranten stierven ‘een natuurlijke dood’ en ook was er sprake van veel zelfdodingen.
Bangladesh
Evenals bij Qatar berust de Saoedi-Arabische economie in belangrijke mate op arbeidsmigranten, vaak uit India, Indonesië, Pakistan, Bangladesh en Nepal. Het is nog te vroeg om te spreken over ‘WK-gerelateerde doden’ maar uit recente berichtgeving blijkt dat megabouwprojecten in Saoedi-Arabië sowieso gepaard gaan met veel doden, sinds 2017 zo’n 21 duizend (ITV-documentaire Kingdom Uncovered: Inside Saudi Arabia).
Achter dat kille getal zitten mensen die zich in de schulden hebben gestoken om de reis te kunnen bekostigen, die wilden voorzien in het levensonderhoud voor hun gezinnen, die dachten na terugkeer een eigen bedrijfje op te zetten. Overheden als die van Qatar en Saoedi-Arabië hanteren de stelling dat al deze mensen een risico hebben genomen en de consequenties daarvan zelf maar moeten dragen. Dat valt niet helemaal te ontkennen, maar is ook wel de gemakkelijkste weg.
Aansprakelijkheid
De aansprakelijkheid voor het voorkomen van schendingen en zonodig het bieden van soelaas achteraf, ligt bij het organiserende land en contractspartner Fifa en bij de bedrijven die met arbeidsmigranten werken. Voor Saoedi-Arabië ligt die juridische opdracht in onder meer de zogeheten mensenrechtenverdragen van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO), met hun focus op humane arbeidsomstandigheden, tien in getal. Het land is vrijwillig toegetreden tot zeven ervan, maar is als ILO-lid sowieso aan alle tien gebonden.
Ook heeft Saoedi-Arabië zich vrijwillig aangesloten bij het verdrag over het toestaan van arbeidsinspecties. Voor bedrijven zijn de normen vastgelegd in onder meer de UN Guiding Principles on Business and Human Rights, in 2011 met unanimiteit aangenomen door de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Hoewel het een zogenaamd soft law-instrument is, en geen verdrag, is het intussen breed erkend als bron van rechten en plichten voor bedrijven, zoals recent in de zaak van Milieudefensie tegen Shell.
Het Haagse Gerechtshof sprak treffend over ‘een mondiale gedragsnorm waaraan alle bedrijven geacht worden zich te houden, waar ze ook actief zijn. Bedrijven kunnen niet volstaan met het volgen van de ontwikkelingen en de maatregelen die staten nemen’.
Niet in de steek laten
In haar mensenrechtenbeleidsdocument uit 2017 verwijst de Fifa zelf ook naar de Principles, inclusief de bereidheid om zo nodig zelfs meer te doen dan deze vereisen. Stoere taal, al zou ‘gewoon nakomen’ al heel wat zijn. Dat kan door niet zoals in Qatar weg te kijken, maar door samen met Saoedi-Arabië strikte controle te laten uitoefenen op de bouwbedrijven en, als vervolg daarop, de arbeidsmigranten of hun nabestaanden financieel niet in de steek te laten mochten ze gewond raken of erger.
Hoe moeilijk kan het zijn, in een sector waarin zoveel geld omgaat? Het WK voetbal in Qatar leverde de Fifa ruim 6 miljard dollar op, waarmee het toernooi ‘het meest profijtelijke was in de geschiedenis van de Fifa’, aldus de organisatie zelf. Na het WK in Qatar schreef de Britse krant The Guardian dat Nederland meer dan andere landen oog heeft gehad voor de belangen van de stadionbouwers. Nou zegt dat vooral iets over die andere landen, maar toch.
Laat het voor Fifa-lid KNVB (en ILO-lid Nederland) een opstapje zijn naar ‘een tandje erbij’, hetzij voor, hetzij achter de schermen.
Over de auteurs
Louis Everard is directeur van de Vereniging van Contractspelers (VVCS). Willem van Genugten is emeritus hoogleraar Internationaal Recht. Evgeniy Levchenko is bestuursvoorzitter van de Vereniging van Contractspelers (VVCS).
Scorpius 161